Unggah-Ungguh Basa Jawa

Unggah-Ungguhing Basa Jawa
Unggah-ungguhing basa Jawa, yaiku pranataning basa manut lungguhing tata krama. Tata krama, yaiku samubarang kang ana sambung rapete karo wong lagi ngomong supaya runtut anut paugeraning paramasastra.

Supaya jumbuh/trep karo unggah-ungguhing basa Jawa, mula menawa sesrawungan karo wong liya kudu:
1. Basane netebi pranataning subasita
2. Manut paugeran tata susila
3. Basane gawe reseping ati

Basa Jawa iku duwe unggah-ungguh basa, yaiku sing mbedakake basa Jawa karo basa liyane kang dianggo pasrawungan manungsa. Dene cak-cakane nganggo wewaton ing antarane:
1. Umur  
    Sing enom ngurmati sing tuwa
2. Peprenahan
    Adhi ngurmati marang kangmas/mbakyu
    Anak ngurmati bapa lan biyung
3. Drajat pangkat
    Murid ngurmati marang gurune.
    Pegawe ngurmati marang pangarsane.
4. Drajat semat
    Ngurmati wong sing sugih, lemahe amba, lan sapanunggalane.
5. Trah
    Ngurmati merga tedhak turune wongluhur, trahing kusuma rembesing madu.
6. Luhuring pribadi
   Sarjana, pahlawan, ulama, lan sapanunggalane
7. Tepungan anyar/durung kulina, adakane luwih diajeni

    Unggah-ungguh basa Jawa iku werna-werna. Miturut Ki Padmosoesastra, unggah-ungguh basa Jawa   kaperang dadi enem, dene miturut Sudarto kaperang dadi loro. Perangan iku kaya ing ngisor iki.
    1. Miturut Ki Padmosoesastra
a. Basa ngoko
Basa ngoko kaperang dadi:
1) Ngoko lugu
2) Ngoko andhap:
- Antya basa
- Basa antya
b. Basa krama
Basa krama kaperang dadi:
1) Wredha krama
2) Madya krama
3) Madyantara
c. Krama desa
d. Krama inggil
e. Basa kedhaton
f. Basa kasar

2. Miturut Sudarto
a. Basa ngoko
1) Ngoko Lugu
2) Ngoko Alus
b. Basa krama
1) Krama Lugu
2) Krama Alus
Undha-usuk basa utawa unggah-ungguh basa kang dianggo ing jaman saiki migunakake peprincene (pembagian) miturut Sudarto, yaiku basa ngoko (ngoko lugu lan ngoko alus) lan basa krama (krama lugu lan krama alus). Ing ngisor iki andharan sawetara basa ngoko. Dene andharan basa krama kababar ana ing wektu candhake.